کد مطلب:130022 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:121
نقش امام زین العابدین در استمرار پیام
امام (ع) نقش خویش را در استمرار بخشیدن به رسالت حسینی، تثبیت پایه ها و نتایج آن و تربیت مردم بر اساس آن، به نیكوترین وجهی ایفا نمود؛ و این كار به شیوه های زیر انجام می پذیرفت:
1. تثبیت امر امامت: حكومت ستمگر و هیئت حاكمه می خواست و دوست داشت كه پس از حسین (ع) همه چیز رو به خاموشی برود. اما امام سجاد (ع) با نقش خویش اثبات كرد كه امامت امری بیرون از چارچوب اراده ی بشر است. كاری خدایی است و لطف و عنایت ویژه ی خداوند همراه آن است. آنچه را كه میان او و عمویش محمد بن حنفیه [1] گذشت، باید بر همین موضوع حمل كرد. مؤید آن مطالبی است كه اندكی پیش از این در روایت ابوخالد كابلی آوردیم.
2. تربیت مردم: امام (ع) با برخورداری از نیرو و موهبت الهی، اقدام به تربیت مردم كرد، از راه سخنانش و نیز موعظه هایی كه بسا در روز جمعه و در مسجد الرسول (ص) ایراد می فرمود. روشن است كه حضور مردم در روز جمعه با دیگر روزها تفاوت دارد.
ورام بن ابی فراس از سعید بن مسیب نقل می كند كه گفت: «علی بن الحسین (ع) مردم را در هر جمعه در مسجد الرسول (ص) موعظه می كرد و با این سخنان آنان را به ترك دنیا و روی آوردن به آخرت ترغیب می كرد». [2] .
3. پراكندن معارف الهی: از آنجا كه امام (ع) در شرایط سیاسی بسیار سخت به سر می برد، طبیعی است كه نمی توانست به نحو دلخواه وارد میدان شود. از این رو می بینیم
كه ثروت علمی هنگفتی را در قالب دعا به یادگار می گذارد و در پرتو آن امور گوناگونی را در زمینه های تربیتی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی چاره اندیشی می كند.
4. امام (ع) و مسأله ی انتقام گیری از قاتلان حسین (ع): در تاریخ قرائن و شواهد بسیاری موجود است مبنی بر این كه رهبری گرفتن انتقام از قاتلان حسین (ع) به دست امام سجاد (ع) بود. تفصیل این مطلب از حوصله ی بحث بیرون است. [3] ولی ما می بینیم كه آن حضرت در دعاهای مستمر شب و روز خویش به این مسأله اهتمام می ورزد.
قاضی نعمان گوید: علی بن الحسین (ع) هر شب و روز دعا می كرد كه خداوند كشته شدن قاتل پدرش را به او نشان دهد. پس از آنكه مختار قاتلان حسین (ع) را كشت، سرهای كشته ی عبیدالله زیاد و عمر سعد را همراه با فرستاده ای از سوی خود نزد علی بن الحسین (ع) فرستاد و به او گفت: كه امام سجاد (ع) شبها را نماز می گزارد و چون صبح كند و نماز صبح را بگزارد می خوابد. آن گاه برمی خیزد (و مسواك می زند). سپس برایش غذایی می آورند. چون به در خانه اش رسیدی درباره ی او بپرس، هرگاه گفتند كه سفره در حضور ایشان پهن است، اجازه بگیر و سرها را روی سفره اش بگذار و بگو: «مختار شما را سلام می رساند و می گوید: ای فرزند رسول خدا (ص) خداوند انتقام شما را گرفت». فرستاده چنین كرد و همین كه علی بن الحسین (ع) سرها را روی سفره اش دید، برای خدا به سجده افتاد و گفت: سپاس خدایی را كه دعایم را اجابت كرد و انتقام مرا از قاتلان پدرم گرفت. نیز برای مختار دعا كرد و برای او پاداش خیر خواست». [4] .
میزان تأثیرگذاری امام (ع) از عكس العمل حكومت به خوبی پیداست؛ كه به مواردی از آن اشاره می شود:
1. آزار رساندن و دشنام دادن وی بر منبر: سبط ابن جوزی از ابن سعد نقل می كند كه والی مدینه، هشام بن اسماعیل مخزومی، علی بن الحسین (ع) را می آزرد و علی (ع) را بر منبر دشنام می داد و ناسزا می گفت. [5] .
قاضی نعمان گوید: «چون هشام بن اسماعیل مخزومی ولایت مدینه یافت، علی بن الحسین (ع) را بسیار آزار و اذیت می كرد». [6] .
شیوه ی دیگر والیان نیز همین بود، گرچه گاهی از نظر شدت و ضعف اختلاف داشت. 2. قصد قتل یا مسموم ساختن امام (ع): طبری - امامی - از ابراهیم بن سعد نقل می كند كه گفت: «چون واقعه ی حره پیش آمد و سپاه به مدینه حمله كرد و سه روز آن را مباح شمرد، بردعه ی حمار، از نزدیكان یزید بن معاویه (ملعون) در جستجوی علی بن الحسین فرستاد تا او را بكشد یا مسموم سازد...» [7] .
1. تثبیت امر امامت: حكومت ستمگر و هیئت حاكمه می خواست و دوست داشت كه پس از حسین (ع) همه چیز رو به خاموشی برود. اما امام سجاد (ع) با نقش خویش اثبات كرد كه امامت امری بیرون از چارچوب اراده ی بشر است. كاری خدایی است و لطف و عنایت ویژه ی خداوند همراه آن است. آنچه را كه میان او و عمویش محمد بن حنفیه [1] گذشت، باید بر همین موضوع حمل كرد. مؤید آن مطالبی است كه اندكی پیش از این در روایت ابوخالد كابلی آوردیم.
2. تربیت مردم: امام (ع) با برخورداری از نیرو و موهبت الهی، اقدام به تربیت مردم كرد، از راه سخنانش و نیز موعظه هایی كه بسا در روز جمعه و در مسجد الرسول (ص) ایراد می فرمود. روشن است كه حضور مردم در روز جمعه با دیگر روزها تفاوت دارد.
ورام بن ابی فراس از سعید بن مسیب نقل می كند كه گفت: «علی بن الحسین (ع) مردم را در هر جمعه در مسجد الرسول (ص) موعظه می كرد و با این سخنان آنان را به ترك دنیا و روی آوردن به آخرت ترغیب می كرد». [2] .
3. پراكندن معارف الهی: از آنجا كه امام (ع) در شرایط سیاسی بسیار سخت به سر می برد، طبیعی است كه نمی توانست به نحو دلخواه وارد میدان شود. از این رو می بینیم
كه ثروت علمی هنگفتی را در قالب دعا به یادگار می گذارد و در پرتو آن امور گوناگونی را در زمینه های تربیتی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی چاره اندیشی می كند.
4. امام (ع) و مسأله ی انتقام گیری از قاتلان حسین (ع): در تاریخ قرائن و شواهد بسیاری موجود است مبنی بر این كه رهبری گرفتن انتقام از قاتلان حسین (ع) به دست امام سجاد (ع) بود. تفصیل این مطلب از حوصله ی بحث بیرون است. [3] ولی ما می بینیم كه آن حضرت در دعاهای مستمر شب و روز خویش به این مسأله اهتمام می ورزد.
قاضی نعمان گوید: علی بن الحسین (ع) هر شب و روز دعا می كرد كه خداوند كشته شدن قاتل پدرش را به او نشان دهد. پس از آنكه مختار قاتلان حسین (ع) را كشت، سرهای كشته ی عبیدالله زیاد و عمر سعد را همراه با فرستاده ای از سوی خود نزد علی بن الحسین (ع) فرستاد و به او گفت: كه امام سجاد (ع) شبها را نماز می گزارد و چون صبح كند و نماز صبح را بگزارد می خوابد. آن گاه برمی خیزد (و مسواك می زند). سپس برایش غذایی می آورند. چون به در خانه اش رسیدی درباره ی او بپرس، هرگاه گفتند كه سفره در حضور ایشان پهن است، اجازه بگیر و سرها را روی سفره اش بگذار و بگو: «مختار شما را سلام می رساند و می گوید: ای فرزند رسول خدا (ص) خداوند انتقام شما را گرفت». فرستاده چنین كرد و همین كه علی بن الحسین (ع) سرها را روی سفره اش دید، برای خدا به سجده افتاد و گفت: سپاس خدایی را كه دعایم را اجابت كرد و انتقام مرا از قاتلان پدرم گرفت. نیز برای مختار دعا كرد و برای او پاداش خیر خواست». [4] .
میزان تأثیرگذاری امام (ع) از عكس العمل حكومت به خوبی پیداست؛ كه به مواردی از آن اشاره می شود:
1. آزار رساندن و دشنام دادن وی بر منبر: سبط ابن جوزی از ابن سعد نقل می كند كه والی مدینه، هشام بن اسماعیل مخزومی، علی بن الحسین (ع) را می آزرد و علی (ع) را بر منبر دشنام می داد و ناسزا می گفت. [5] .
قاضی نعمان گوید: «چون هشام بن اسماعیل مخزومی ولایت مدینه یافت، علی بن الحسین (ع) را بسیار آزار و اذیت می كرد». [6] .
شیوه ی دیگر والیان نیز همین بود، گرچه گاهی از نظر شدت و ضعف اختلاف داشت. 2. قصد قتل یا مسموم ساختن امام (ع): طبری - امامی - از ابراهیم بن سعد نقل می كند كه گفت: «چون واقعه ی حره پیش آمد و سپاه به مدینه حمله كرد و سه روز آن را مباح شمرد، بردعه ی حمار، از نزدیكان یزید بن معاویه (ملعون) در جستجوی علی بن الحسین فرستاد تا او را بكشد یا مسموم سازد...» [7] .
[1] ر. ك: الاحتجاج، ج 2، ص 147 و 151.
[2] تنبيه الخواطر، ص 366.
[3] ر. ك: ذوب النضار، ص 98 - 97 و 144.
[4] شرح الاخبار، ج 3، ص 270.
[5] تذكرة الخواص، ص 328.
[6] شرح الاخبار، ج 3، ص 260، ح 1162.
[7] دلائل الامامة، ص 198، ح 112.